Rozwijanie przywództwa w organizacji

„bez względu na to jak się starasz nie pochwycisz księżyca odbitego w powierzchni stawu” – powiedzenie Zen

Podobny problem mają wszyscy, którzy starają się poznać, zrozumieć i zastosować coś, co nazywamy przywództwem (leadership).

Większość literatury z tego zakresu oficjalnie stwierdza, że nie istnieje do tej pory żaden naukowy model przywództwa. Nie przeszkadza to oczywiście autorom tejże literatury w wydawaniu wielosetstronicowych dzieł na ten temat. Być może część problemu polega na nie do końca określonej definicji zjawiska. Słowo przywództwo jest nominalizacją, czyli rzeczownikiem opisującym abstrakcyjny fenomen wywodzący się od czasownika przewodzić. Jeżeli dodamy do tego tak nieokreślone zjawisko jak organizacja oraz niedookreślone kryteria rozwijania czegoś, otrzymamy mieszankę, która powinna zniechęcić do siebie każdego myślącego człowieka. Jednym z rozwiązań jest tworzenie modeli tego typu zjawisk. Modelowanie pozwala nam zająć się tylko niektórymi- wybranymi elementami zjawiska, z drugiej strony pozwala nam wybrać te elementy, które są najistotniejsze dla funkcjonowania całości.

W modelu przywództwa należałoby na początku zrobić rozróżnienie pomiędzy pojęciami:

Przywództwa – określonego jako zdolności do przewodzenia innym.

Przywódcy – jako osoby, która prowadzi grupę w określonym kierunku

Przewodzenia – jako wykorzystywania tychże zdolności przez lidera w jakiejś sytuacji i wobec jakiejś grupy.

Implikacją takiego rozróżnienia jest na przykład to, że można posiadać zdolności przywódcze i nie móc przewodzić innym w jakiejś sytuacji.

Umiejętności przywódcze

Umiejętności przywódcze to ten obszar osobowości , który możemy świadomie rozwijać poprzez kształcenie w nas samych i w innych.

Możemy go podzielić na trzy obszary:

1. Umiejętności kierowania sobą:

Spójność

Uważność

Umiejętność formułowania celów.

Zarządzanie czasem oparte nas priorytetach.

Proaktywność

2. Umiejętność komunikowania się

Komunikacja werbalna i pozawerbalna

Rapport

Aktywne słuchanie

Wywieranie wpływu

3.Umiejętnosć rozwiązywania problemów

Myślenie systemowe

Techniki twórczego myślenia

Chunking

Umiejętność tworzenia kreatywnych zespołów.

Poziomy neurologiczne Gregory Batesona są uniwersalnym modelem służącym do formalizowania wiedzy o rzeczywistości.

Kim jestem? Kim jesteśmy?

W jakim celu? Dlaczego?

Poprzez co? Dzięki czemu?

Jak w jaki sposób?

Co? Gdzie? Kiedy?

Opis przywództwa na poziomach neurologicznych:

Otoczenie: Otoczenie musi być sprzyjające postawom przywódczym.

W organizacji podstawowym warunkiem rozwoju postaw przywódczych jest takie przekształcenie kultury organizacji, aby to było w ogóle możliwe. Nawet tzw. naturalni liderzy nie będą się ujawniali jeżeli nie będzie to dla nich opłacalne. Musi tez istnieć grupa ludzi gotowych zaakceptować lidera. W każdej grupie w naturalny sposób pojawia się etap walki o władzę w której wyłaniają się naturalni liderzy. W skali społecznej ten proces humanizowany i kodyfikowany przez tysiąclecia przekształcił się w politykę.

Zachowanie: Zachowanie liderów jest bardzo różne, od postaw skrajnie demokratycznych i edukacyjnych aż po autokratyczne jednoosobowe „twarde” zarządzanie. Wynika ono zarówno z osobowości lidera jak i warunków otoczenia. Nie można (!) żadnego zbioru zachowań, który byłby uniwersalnym modelem zachowania lidera.

Umiejętności i możliwości: Większość umiejętności przywódczych została opisana wyżej. Być może najistotniejsze SA: spójność, umiejętność komunikowania się i tworzenia wizji. Osoba posiadająca wyżej wymienione zasoby byłaby w stanie poradzić sobie praktycznie w każdej sytuacji.

Przekonania i wartości: Na tym poziomie ujawniają się największe różnice pomiędzy liderami a resztą grupy. Po pierwsze przewodzić grupie może tylko osoba, która podziela wspólne wartości grupy. Jest to źródłem nieustannych stresów kadry kierowniczej, gdyż pracownicy rzadko podzielają wartości menedżerów. Znalezienie wspólnych wartości organizacji, takich z którymi utożsamiają się wszyscy jej członkowie, jest jednym z najistotniejszych czynników jej konsolidacji i rozwoju.

Po drugie lider musi być głęboko przekonany co do swoich idei i kierunku w którym chce prowadzić innych. Jeżeli jest to kierunek zgodny z wartościami grupy tworzy to silną relację pomiędzy liderem i grupą.

Po trzecie przywódca musi też wierzyć w możliwość realizacji swoich celów i muszą one być dla niego osobiście ważne.

Tożsamość: Tożsamość lidera zawsze kształtuje się w relacji do otoczenia, jeżeli jestem kimś za kim podążają inni to jestem liderem. Samo posiadanie umiejętności, wspólnych wartości i przekonań jest zdecydowanie niewystarczające. Problemy na poziomie tożsamości pojawiają się wtedy, gdy przejmujemy jakąś rolę np. stanowisko z którą związana jest konieczność przewodzenia innym. Ktoś może na przykład być bardzo dobrym pracownikiem do momentu awansu na stanowisko kierownicze. Od tej chwili nowa tożsamość warunkuje zmiany na innych poziomach. Jeżeli te zmiany przebiegają chaotycznie i w sposób niekontrolowany może to znacznie obniżyć efektywność funkcjonowania zespołu. Ani samo stanowisko , ani sama nazwa nie implikuje automatycznie rozwoju potrzebnych umiejętności. Jest to bardzo ważny punkt w zarządzaniu personelem dotyczący planowania szkoleń.

Szkolenia w zakresie zdolności i umiejętności przywódczych powinny być skorelowane z planowym rozwojem organizacji i jej kultury.

Wprowadzenie struktur demokratycznych i decentralizacji zarządzania w nieprzygotowanej do tego organizacji, jest bardzo efektywną metodą doprowadzenia jej do katastrofy.

Szkolenie kadry w zakresie umiejętności przywódczych bez zmian umożliwiających wykorzystanie tych umiejętności jest marnowaniem pieniędzy i czasu. Z drugiej strony jeżeli organizacja dojrzała do takich przemian, ich powstrzymywanie może być również szkodliwe. Zgodnie z zasadą mędrca Kung Fu Tsy że „uczyć się lecz nie myśleć to bezużyteczne, a myśleć lecz nie uczyć się to niebezpieczne”.

Współczesna wiedza na temat modeli umiejętności i rozwijania organizacji pozwala na bardzo efektywne kształcenie kadry.

Organizacje które przyjmują model „organizacji uczących się” mają prawie nieograniczone możliwości rozwoju i są zdecydowanie bardziej odporne na zmienne warunki środowiska. Przywództwo w takich organizacjach jest naturalnym procesem zachodzącym na wszystkich szczeblach grupy dążącej do wspólnego celu.

Wlademar Wojnicz